|
Artikelen en |
 |
|
Het verbeteren van de speelaard van de vleugel Dit artikel verscheen in Piano Bulletin 2000-2 auteur: Harry Koopman |
Het verbeteren van de speelaard van de vleugel
In het Piano Bulletin 1994-1 schreef ik een artikel met de titel Onderhoud en afregelen van het vleugelmechaniek. Een omvangrijk artikel waarin de meeste aspecten rond het verbeteren van de speelaard zijn genoemd. {voetnoot 1} Er zijn sinds 1994 echter een aantal middelen op synthetische basis op de markt gekomen die ten aanzien van het verminderen van wrijving een belangrijke rol kunnen spelen. Over het toepassen van deze middelen gaat dit artikel. Een aantal werkzaamheden vereisen enige technische handigheid en inzicht in het mechaniek; andere zijn door iedereen toe te passen. {voetnoot 2}
Ik noem nu eerst die middelen. Dat zijn:
- Protek CLP (de letters staan voor cleaner, lubricant en protectant). Ideaal voor de vele asjes die we in het mechaniek tegenkomen. In het vervolg aangeduid als CLP.
- Protek Prolube, een spray, verwant aan eerstgenoemde. Volgens het opschrift hecht het zich aan het oppervlak waarop het gespoten wordt maar niet in de zin zoals het straks genoemde Mclube. Goed te gebruiken voor voordruk- en balansstiften, piloten en demperstangdraad.
- Mclube, in een spuitbus. Gebaseerd op fluorcarbon. Brengt een kleurloze droge flinterdunne laag aan op oppervlaktes en maakt deze glad. Goed voor voordruk- en balansstiften, en piloten. Vrij duur, zo'n f 80,- per bus.
- Teflonpoeder, voor roulettes. {voetnoot 3}
We gaan nu de wrijvingspunten in het mechaniek langs, van vingertop tot hamerkop. Als eerste hebben we met de toets te maken. De toets balanceert over de balansstift, en wordt mede op zijn plaats gehouden door de voordrukstift (afbeelding 1). Als we een en ander grondig willen aanpakken, dienen we het mechaniek van het klavierraam te verwijderen, en vervolgens de toetsen uit te nemen. Laat de moezen en diktepapiertjes zitten. Reinig de stiften met wat CLP, of Brasso koperpoets, maak ze goed schoon en spuit ze in met Mclube of Prolube, en laat ze een minuut of tien drogen.
Met name het reduceren van de wrijving bij de voordrukstift is belangrijk voor een goede speelaard, en wordt vaak te weinig onderkend. Ofschoon een toets rechtstandig naar beneden gaat is de beweging van vinger en hand dat meestal niet, en hebben we met de wrijving op de stift te maken. U kunt zelf testen hoe groot de wrijving is door de toets beet te pakken en terwijl u deze indrukt naar links of rechts te bewegen. {voetnoot 4}
De 2-minuten-aanpak om de voordrukstiften glad te maken is het verwijderen van de voorlijst en vervolgens de voordrukstiften van onder af in te spuiten. We nemen dan de stiften van de zwarte toetsen wat minder grondig mee, maar het werkt. Gebruik hiervoor Prolube, liever geen Mclube. {voetnoot 5}
Vroeger werden de stiften met talgvet ingevet maar dit werkt slechts van korte duur. De hier genoemde middelen acht ik beter.
De verbinding met de onderhamer wordt gemaakt door de piloot achterop de toets. Reinig het oppervlak van de piloten met koperpoets en breng er wat Mclube of Prolube op aan.
Als we de onderhamer en de hamer bekijken vinden we in totaal 4 asjes die we kunnen behandelen. De belangrijkste as ten aanzien van het wrijvingsaspect is die van de hamer zelf. De andere drie zijn de onderhameras, brugas en opstoteras. De metalen asjes draaien in hun kapsel in het zogenaamde kernlaken, altijd rood van kleur. De asjes tippen we aan met een druppeltje CLP. We hoeven de onderdelen niet te verwijderen. Ik gebruik zelf graag een bij de apotheek te verkrijgen injectienaald of een in CLP gedrenkt wattenstaafje. CLP trekt geen stof aan. Het vroeger wel gebruikte ballistol was vettig, en deed dat wel. Het kernlaken wordt door CLP niet aangetast; ik heb geen negatieve bijwerkingen ervaren of vernomen.
De verbinding onderhamer-hamer is belangrijk. De brug en de opstoter dienen goed glad te zijn. Opwrijven met een stukje hardhout werkt goed, het is alleen een monnikenwerk. Middelen als grafiet-en talkpoeder voor de roulettes zijn discutabel. Een gerenommeerd pianobedrijf gebruikt met goede resultaten teflonpoeder door dit met een dun kwastje op de roulet aan te brengen, en er zijn geen negatieve bijwerkingen waargenomen.
In de onderhamer is nog een klein maar fijn wrijvingspunt, daar waar de repetitieveer in de inkeping aan de onderzijde van de brug is geklikt. Dit is alleen zo bij repetitieveren zonder stelschroef (o.a. Steinway). We kunnen de veer uit de brug nemen (met een repetitieveerhaak) en het contactpunt van de veer met CLP reinigen.
Een zijdelings effect dat kan optreden indien de hameras soepeler loopt en de repetitieveer minder wrijving heeft, is een relatief te grote spanning van de repetitieveer. {voetnoot 6} Wacht dan enige weken af, omdat het effect van een en ander iets afnemen kan, en blijft dit zo, dan moet de veerspanning worden verminderd.
Een mij tot dusver onbekend aspect, belangrijk voor een snelle repetitie, kwam mij onlangs ter ore. Als de opstoter terugwijkt van onder de roulet wordt deze door het opstoterkussen tegengehouden. De dikte en kwaliteit van dit opstoterkussen beïnvloedt de repetitiesnelheid! Als het opstoterkussen hard is geworden en ingeklonken is, komt de opstoter minder goed terug. De remedie: vervangen.
Indien na deze behandelingen gepaard aan een juiste afregeling de speelaard en/of het speelgewicht nog niet naar uw zin is, overweeg dan het (laten) verminderen van de massa. Het kan zijn dat de hamerkop en hamersteel tezamen relatief zwaar zijn. U kunt dan hout wegsnijden uit de hamerkop, bij de staart, zodat deze lichter wordt. Het speelgewicht wordt lager, maar het kan dan nodig zijn de balans te herstellen door lood uit de toetsen te verwijderen omdat we anders een te laag opgewicht overhouden. In dat geval houden we hetzelfde speelgewicht maar hebben we minder massa te verplaatsen. Dit fenomeen is uitgebreid in Piano Bulletin 2000-1 besproken. Een dergelijke operatie is onomkeerbaar en lijkt wellicht griezelig, en er zijn in pianoland verschillende meningen over. Ik heb in mijn vleugels deze werkwijze echter tot volle tevredenheid toegepast.
Een ketting is zo sterk als zijn zwakste schakel, en wondermiddelen bestaan niet. Als uw instrument jarenlang niet is afgeregeld, dan is dat het eerste waar we aan moeten denken. De onderdelen van het mechaniek zijn aan slijtage onderhevig; als bijvoorbeeld de toetsinvoeringen versleten zijn en de stiften door corrosie aangetast, dan kunnen we met de middelen wel wat oplappen en minder wrijvingsgevoelig maken, maar de werkelijke oplossing laat zich raden: vervangen. Indien een hamerverkerning echt veel te zwaar loopt dan helpt ook CLP niet, of slechts voor korte tijd, en moet er opnieuw verkernd worden.
Van Mclube zijn wel negatieve aspecten waargenomen. De coating die achterblijft na het spuiten fixeert vuil en stof dat aanwezig is. Een herhaaldelijk opgespoten coating op een vuil oppervlak gaat 'lubberen' en loslaten. Een goede stelregel voor gebruik van Mclube is: schoon werken, en van tevoren goed reinigen, en alleen gebruiken voor de voordruk- en balansstiften.
Samengevat: echt schadelijke neveneffecten zijn er niet, en uit de praktijk blijkt dat gebruik van deze middelen de totale wrijvingsfactor in de weg die wordt afgelegd van vingertop naar hamer, behoorlijk kan verminderen, wat resulteert in een lager speelgewicht en een soepelere, beter responderende piano-actie.
Voetnoten:
1) Het artikel in Piano Bulletin 1994-1 (met op de omslag Vladimir Horowitz) staat in zijn geheel op mijn internetpagina's en is <hier> te vinden.
Reacties via email (of anderszins) worden door mij op prijs gesteld.
terug naar de tekst
2) De middelen kunt u verkrijgen via uw stemmer of een pianowerkplaats. Indien u de werkzaamheden aan vaklieden overlaat kunt u de suggesties in dit artikel met uw stemmer of pianotechnicus bespreken. Niet alle stemmers houden zich overigens met het mechaniek bezig, en niet altijd staat men open voor andere inzichten.
terug naar de tekst
3) Een ervaringsfeit: pas bij Mclube alswel bij teflonpoeder op bij inademing. Het teflonpoeder verspreidt zich in minuscule deeltjes door de lucht. Een beschermkapje voor neus en mond is niet overbodig, met name bij teflonpoeder. Verder kan teflonpoeder moeilijk te verkrijgen zijn. Een pianohandel die ik ken heeft het via via uit de vliegtuigindustrie betrokken.
terug naar de tekst
4) Voorbeelden van zijwaartse benadering van een toets zijn er legio. Ik noem de etude opus 10 no 2 van Chopin. Sextenloopjes in bijv. de Barcarolle van Chopin gaan veel gemakkelijker als de wrijving op voordrukstift nihil is, en ook toonladderfiguren.
terug naar de tekst
5) Als ik ergens moet spelen heb ik altijd Prolube bij de hand, en verschaf mij binnen enkele minuten het genoegen van een betere speelaard!
terug naar de tekst
6) Zie ook het hoofdstuk Veerspanning in het artikel uit 1994, alswel alle aspecten van een juiste afregeling.
terug naar de tekst
www.marsandmc.nl | harry koopman | epta nederland
rechten voor overname voorbehouden